|
Məmmədquluzadə Cəlil Məmmədqulu oğlu
(ədəbi təxəllüsü Molla Nəsrəddin; 22.2.1869, Naxçıvan şəhəri -
4.1.1932, Bakı) - yaızıçı, dramaturq, jurnalist, ictimai xadim.
İlk təhsilini əvvəlcə mollaxanada, sonra isə üçsinifli Naxçıvan
şəhər məktəbində almışdır. 1887-ci ildə Qori Müəllimlər
Seminariyasını bitirmiş, İrəvan quberniyasının Uluxanlı,
Naxçıvan mahalının Baş Noraşen (indiki Şərur rayonunda
Cəlilkənd), Nehrəm kəndlərində müəllimlik etmişdir (1887-97).
Kəndlərdə müəllim işlədiyi illər ədibin gələcək yaradıcılığı
üçün zəngin material vermişdir. 1889-cu ildə yazdığı "Çay
dəstgahı" alleqorik mənzum dramı onun ilk əsərlərindəndir. Bir
sıra kiçik hekayələrini, "Kişmiş oyunu" komediyasını və "Danabaş
kəndinin əhvalatları" (1894; 1936 ildə nəşr olunmuşdur)
povestini də bu dövrdə yazmışdır.
1903-cü
ildən Tiflisdə nəşr edilən "Şərqi-Rus" qəzeti redaksiyasında
işləmişdir. C.Məmmədquluzadənin yazıçı və jurnalist kimi
püxtələşməsində "Şərqi-Rus" qəzeti və onun redaktoru
M.A.Şahtaxtlının mühüm rolu olmuşdur. "Poçt qutusu" adlı
ilk mətbu əsəri, "Kişmiş oyunu", L.N.Tolstoydan tərcümə etdiyi
"Zəhmət, ölüm və naxoşluq" hekayələri ilk dəfə bu qəzetdə dərc
edilmişdir.
İlk
nömrəsi 1906-cı il aprelin 7-də (20-də) çıxan "Molla Nəsrəddin"
jurnalının nəşrinə başlamaqla o, Azərbaycanda, eləcə də
türk-müsəlman dünyasında ilk dəfə satirik jurnalistikanın
əsasını qoydu. Həmin vaxtdan o Molla Nəsrəddin adı ilə tanındı.
M.Ə.Sabir, N.Nərimanov, Ə.Haqverdiyev, M.S.Ordubadi,
Ö.F.Nemanzadə, Əli Nəzmi, Ə.Qəmküsar kimi yazıçı və
jurnalistlərlə möhkəm ideya-yaradıcılıq əlaqəsi yarandı.
C.Məmmədquluzadənin təbliğ etdiyi dərin demokratizm və azadlıq
ideyaları jurnala ümumxalq məhəbbəti, beynəlxalq aləmdə böyük
nüfuz qazandırdı. Çar hökuməti onu tez-tez məhkəmə məsuliyyətinə
cəlb edir, "Qeyrət" mətbəəsində axtarışlar aparır, bəzən də
"Molla Nəsrəddin"in nəşrini dayandırırdı.
1920-ci ilin iyun ayında C.Məmmədquluzadə ailəsi ilə
birlikdə Təbrizə köçmüş, 1921-ci ildə orada "Molla Nəsrəddin"in
8 nömrəsini çap etmişdır.
C.Məmmədquluzadənin
əsərləri bir sıra dillərə tərcümə edilmişdir. Azərbaycan
Respublikasında bir sıra küçə və mədəni-maarif müəssisəsinə (o
cümlədən Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrına, Naxçıvan Muxtar
Respublika Dövlət Ədəbiyyat Muzeyinə) C.Məmmədquluzadənin adı
verilmişdir. Keçmiş Astraxan rayonu və şəhəri 1967-ci ildə onun
şərəfinə Cəlilabad, vaxtilə müəllimlik etdiyi Baş Noraşen kəndi
isə Cəlilkənd adlandırılmışdır. Naxçıvanda və Cəlilabadda
heykəli qoyulmuşdur. Bakıda və Naxçıvanda ev-muzeyləri, Nehrəm
və Cəlilkənd kəndlərində xatirə muzeyləri açılmışdır. Anadan
olmasının 100 və 125 illik yubileyləri geniş qeyd olunmuşdur.
Son illərdə akademik İ.Həbibbəyli ədibin müxtəlif ölkələrdə
(Fransa, Polşa və İranda) yaşayan nəvə-nəticələri ilə əlaqə
yaratmışdır. |
