|
Ordubadi
Məmməd Səid (24.3.1872, Ordubad
şəhəri
- 1.5.1950, Bakı, Fəxri Xiyabanda
dəfn olunmuşdur) - nasir, şair, dramaturq,
jurnalist, tərcüməçi. Azərbaycan Respublikasının
əməkdar incəsənət xadimi
(1938). Şair Fəqir
Ordubadinin oğludur. İlk
təhsilini mollaxanada
almış, sonra isə görkəmli maarifçi
M. T. Sidqinin yeni üsullu
"Əxtər" məktəbində oxumuşdur. Atasını erkən itirdiyindən
şəhərdəki
ipək fabrikində fəhləlik etmişdir. Yaradıcılığa
19-cu əsrin 90-cı illərində başlamış,
zəmanənin haqsızlıqlarını
tənqid edən şerlər
yazmışdır. Cəhalət və nadanlıq əleyhinə yazdığı "Ədəbiyyat" adlı
ilk mətbu şeri Tiflisdə
çıxan "Şərqi-Rus" qəzetinin
13 iyul 1903-cü il
tarixli 31-ci sayında dərc olunmuşdur. 1906-cı
ildə Tiflisdə "Qəflət",
1907-ci ildə isə "Vətən və
hürriyyət" adlı şer
kitabları çap edilmişdir.
1906-cı ilin aprelindən nəşrə
başlayan "Molla
Nəsrəddin" jurnalı gələcək ədibin yaradıcılıq inkişafına
böyük təsir göstərmişdir. Ordubadinin
"Politika aləmindən" adlı
felyetonu jurnalın 2
iyun 1906-cı il tarixli 9-cu sayında çap edilmiş,
beləliklə, o, jurnalın əsas
əməkdaşlarından biri
olmuşdur. O, Bakıda çıxan "İrşad", "Səda",
"Sədayi-həqq", "Tərəqqi", "Tazəhəyat"
və s. qəzetlərdə, "Tuti", "Babayi-Əmir" jurnallarında
da yaxından iştirak edirdi. 1907-ci ildən
Culfaya köçən Ordubadi bu illərdə ədəbi fəaliyyətini
davam etdirməklə yanaşı, Cənubi Azərbaycanda Səttarxanın
rəhbərliyi altında başlayan
azadlıq hərəkatı ilə də yaxından maraqlanırdı.
O, həmin illərdə "Molla Nəsrəddin"
jurnalında, Bakıda nəşr olunan qəzetlərdə
İran həyatına dair çoxlu felyeton, şer və digər
yazılarla çıxış etmişdir. Ədib
həmin illərdə "İki
cocuğun Avropaya səyahəti" (1908),
"Bədbəxt milyonçu, yaxud
Rzaquluxan firəngiməab"
(1914) romanlarını çap etdirmişdir.
Həmin əsərlərdə maarifçilik
ideyaları təbliğ olunur. 1911-ci ildə Bakıda milyonçu
Murtuza Muxtarovun maddi
köməkliyi ilə Haşım bəy
Vəzirovun "Səda" mətbəəsində
nəşr edilən "Qanlı sənələr" adlı kitabında müəllif real
faktlar və sənədlər əsasında
1905-1906-cı illərdə
çar hökumətinin himayəsi və erməni daşnaksütyun
partiyasının fitvası ilə törədilən milli qırğın faciəsini
qələmə almışdır. 10-cu illərdə
"Baği-şah, yaxud Tehran faciəsi"
(1910), "Əndəlisin son günləri, yaxud Qrenadanın
təslimi" (1914) pyeslərini də çap etdirmişdir. 1915-ci
ilin yanvarında Culfada həbs olunaraq, Saritsına (indiki
Volqoqrad) sürgün edilən ədib
burada kommunistlərlə
yaxınlaşmış, 1918-ci ildə Kommunist partiyası sıralarına
girmişdir. O, 1920-ci il mayın əvvəlində Bakıya gələrək, "Əxbar" qəzeti redaktorunun
müavini, bir qədər sonra isə redaktoru
olmuşdur. 1925-1928-ci
illərdə "Yeni yol" qəzetinin
redaktoru, bir müddət "Molla Nəsrəddin"
jurnalının müdiri vəzifələrində işləmişdir.
1920-ci ildən daha məhsuldar işləyən
ədib şer, felyeton,
publisistik məqalələr yazmış, tərcüməçiliklə məşğul olmuş, şer kitabları çap etdirmiş,
"Koroğlu", "Nərgiz", "Nizami" operalarının, "Beş manatlıq gəlin", "Ürək çalanlar" musiqili
komediyalarının
librettosunu, "Dumanlı Təbriz" pyesini
yazmış, həmçinin Nizami,
Füzuli, Vaqif, Sabir
və başqaları haqqında məqalələr dərc etdirmişdir.
"XII əsr Azərbaycan ədəbiyyatı və onun klassik Şərq ədəbiyyatına
təsiri" əsəri ciddi tədqiqatın məhsuludur. Bütün bunlarla
bərabər, o, Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi roman janrının
banisi kimi şöhrət tapmışdır. O, 20-ci illərdən əvvəl yazmağa
başladığı dörd cildlik "Dumanlı Təbriz" (1933-1948)
roman-epopeyası ilə Azərbaycan ədəbiyatında bu janrın əsasını
qoymuşdur. Nizami Gəncəvi dövründən bəhs edən "Qılınc və qələm"
(1946-1948) romanında ədib dahi şairin obrazını, o dövrün
ictimai-siyasi mənzərəsini yaratmışdır. "Döyüşən şəhər" (1938),
"Gizli Bakı" (1940) tarixi romanları da var. Əsərləri müxtəlif
dillərə tərcümə edilmişdir. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin (1-3-cü
çağırış) deputatı seçilmiş, Lenin ordeni və "Şərəf nişanı"
ordeni ilə təltif olunmuşdur. Respublikada bir sıra küçəyə,
mədəni-maarif müəssisəsinə Ordubadinin adı verilmiş, Ordubadda
və Bakıda ev-muzeyi yaradılmış, Naxçıvanda büstü qoyulmuşdur. |
