|
Naxçıvani
Nəcməddin ibn Əhməd ibn
Əbubəkr ibn Məhəmməd
(?, Naxçıvan şəhəri. -1253-cü
ildən sonra, Suriya, Hələb) - müsəlman
Şərqində tanınmış Azərbaycan filosofu. Naxçıvanda
təhsİl almış, elmin bütün sahələrini
mükəmməl öyrənmişdir. Ömrünün müəyyən
hissəsini Azərbaycanda yaşamış, Marağa rəsədxanasında
çalışmışdır.
Ərəb alimi İbn əl-İbri (Əbü-1
Fərəc; 1226-1286) "Müxtəsər tarix əl-düvəl"
("Dövlətlərin müxtəsər tarixi") əsərində
Naxçıvani
haqqında yazırdı: "O, böyük fəzilət sahibi,
dəqiq elmlərin dərin bilicisi idi. Öz vətənində
fəlsəfə ilə məşğul olurdu".
Naxçıvani doğma yurdunu,
çox güman ki, siyasi şərait üzündən tərk
etməli olmuşdur. Bir müddət
Əmir Cəlaləddin
Qaratayın vəziri işləyən filosof yuxarı dairələrdəki
haqsızlığın,
ədalətsizliyin bilavasitə
şahidi olduqda ətrafında baş
verən ictimai-sİyasi hadisələrə biganə qala bilməmiş, etiraz
əlaməti olaraq saray həyatını
tərk edərək Hələbə
getmiş, ömrünün axırlarında guşənişin
həyat keçirmişdir. İbn əl-ibri
yazır: "O, ölkələri
səyahətə çıxdı, xeyli
gəzib dolaşdı,
axırda Ruma gəldi, böyük mənsəblər tutdu".
Naxçıvaninin
elmi və fəlsəfİ yaradıcılığı orta əsr
müəllifləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.
Ərəb müəllifi İbn Bibi onu "bütün
elmlərdə və
fənlərdə dalğalı dənizə və yağışlı
buluda" bənzətmiş, dini və dünyəvi elmləri
özündə topladığını qeyd etmişdir. Naxçıvani peripatetik
fəlsəfənin problemlərini dərindən
araşdırmış, məntiqə və təbiətşünaslığa böyük
əhəmiyyət vermişdir. Ərəbdilli peripatetizmİn,
onun görkəmli nümayəndəsi İbn Sinanın
əsərlərinin fəal təbliğatçılarından sayılmasına
baxmayaraq, bir sıra doktrinaları
tənqidi planda nəzərdən keçirmişdir.
Naxçıvani
İbn Sinanın "Tibb
qanunu" və "İşarələr
və qeydlər"
kitablarına şərhlər yazmışdır. İnsan öləndən
sonra nəfsin yaşamasına inanan
Naxçıvani
Şərq
peripatetiklərinin əksinə olaraq, mənbələrdə
deyildiyİ kimi, "tənəsüx
təliminə güclü meyl
göstərirdi". O, İbn Sinanın əsərlərini ortodoksal
islam mövqeyindən təftiş etməmiş, əksinə, hakim ideologiyanın
prinsiplərinə heç də
uyğun gəlməyən bir təlimi - tənəsüxü qəbul
etməklə peripatetiklərə tənqidi yanaşmışdır. Əsərlərinin əlyazma nüsxələri dünyanın
müxtəlif arxivlərində, o
cümlədən "Tibb qanunu"
kİtabının şərhi Paris Milli kitabxanasında,
"İşarələr və qeydlər"
kitabına şərh
Türkiyənin Ayasofiya, Nur Osmaniyyə və Köprülü kitabxanalarında,
''Məntiqin məğzi və
fəlsəfənin xülasəsi" risaləsi Nəcəf (İraq) şəhərindəki
Əl-Məşhəd əl-Əlvin əlyazmalar
fondunda
saxlanılır.
|
