|
Nəsirəddin Tusi Məhəmməd ibn Məhəmməd
ibn Həsən (17.2.1201, Tus - 25.6.
1274, Bağdad) - ensiklopediyaçı alim, filosof,
ictimai-siyasi xadim. Tusi onun nisbəsi, Nəsirəddin
(dinin tərəfdarı)
ləqəbidir.
Məhəmməd
adının əvəzedicisi Əbu Abdulla, yaxud Əbu
Cəfər künyələri ilə də tanınmışdır. Ona Xacə
(Cənab), habelə həmin mənada Mövla demişlər.
İlk təhsilini atasından və dayısından
almış, sonra Xorasanda humanitar və dəqiq
elmlərin müxtəlif sahələrini dərindən öyrənmişdir.
Nəsirəddin Tusiyə
30.6.1222-ci ildə Müinəddin
Salim Misri tərəfindən hədis söyləmək icazənaməsi
verilmişdir.
Nəsirəddin Tusi
ismaililərin başçılarından olan Kuhistan
hakimi Nasirəddin Möhtəşəmin dəvəti
ilə İsfahana getmiş,
rəğbətlə qarşılanmışdır.
Lakin aralarında baş verən
müəyyən narazılıq
nəticəsində Nəsirəddin
Tusiyə inam azalmış və
o, Ələmut qalasında, bir növ, həbsdə yaşamışdır.
Hülaku xan 1256-cı ildə ismaililərin hakimiyyətinə
son qoyarkən Nəsirəddin
Tusini azad edib, özünə məsləhətçi
götürmüşdür. Bağdadın
fəthində iştirak edən alim müdrik tədbirləri
ilə tanınmış, insanlara,
xüsusən ziyalılara böyük qayğı göstərmiş, onları ölümdən qurtara
bilmişdir. Marağa və Təbrizi
tərk etmiş 500-ə
qədər ailə onun
sayəsində vətənə qayıtmışdır
Nəsirəddin Tusinin
dünya elm və mədəniyyəti tarixində
mühüm xidmətlərindən biri 1259-cu ildə
Marağa Rəsədxanasını təşkil etməsidir. O,
ayrı-ayrı millətlərin müxtəlif əqidəli 100-dən
çox nümayəndəsini buraya
toplamış, onların
işləməsi üçün lazımi şərait yaratmışdır. Rəsədxana
nəzdində fəaliyyət göstərən mədrəsədə
o dövrün bütün bilik sahələri, elmi, dini,
fəlsəfi və ictimai-siyasi təlimləri öyrənilirdi.
Mədrəsənin 400 min cilddən
çox kitabı olan zəngin
kitabxanası var idi.
Nəsirəddin Tusi Bağdadda səfərdə olarkən vəfat
etmiş, öz vəsiyyətinə görə
onun yaxınlığındakı müqəddəs Kazımeyn şəhərində dəfn edilmişdir.
Maraqlıdır ki, onun dəfn olunduğu sərdabə
Nəsirəddin Tusi anadan
olan vaxt - hicri tarixi ilə
75 il, 7 ay, 7 gün əvvəl,
xəlifə Nasir li-Dinillah
üçün hazırlanmış,
lakin müəyyən səbəblərə görə boş saxlanılmışdı.
Nəsirəddin Tusinin
Sədrəddin Əli, Əsiləddin Həsən
və Fəxrəddin Əhməd adlı üç oğlu da elm yolunu
tutmuş, eyni zamanda dövlət işlərində
çalışmışlar. Əvhədi Marağayi (1274-1338)
"Dəhnamə" məsnəvisini (1306)
Nəsirəddin Tusinin
nəvəsi
Xacə Ziyaəddin Yusif ibn Əsiləddin Həsənə
ithaf etmişdir. Nəsirəddin Tusi nəslindən olanlar
sonralar Naxçıvan ərazisində yaşamış, elm,
ədəbiyyat və incəsənət
sahəsində tanınmışlar.
Nəsirəddin Tusi nəslinin Ordubad mahalında yaşaması
və buna görə I Şah Abbasın (1587-1629) oranı bütün vergilərdən azad etməsi haqqında
fərmanı 17-ci əsrdə
Ordubadda tikilmiş böyük cümə məscidinin qapısı üstündəki daş
kitabədə həkk olunmuşdur.
Nəsirəddin Tusinin ilahiyyata, fəlsəfəyə, siyasət
və
etikaya dair traktatlarında onun dünyagörüşü
geniş ifadəsini tapmışdır. Şiəliyin imamilik
(imamət) təriqətinə mənsub mütəfəkkirin
"İmamətə dair traktat" ("Risab fı-1-imamə")
və bir sıra başqa əsərlərində təkcə 12 şiə
imamı deyil, ümumiyyətlə, imam (başçı) üçün
səciyyəvi keyfiyyətlər ön plana çəkilir.
Nəsirəddin Tusi "Cəbr və qədr" traktatında
insanın iradə
azadlığını məqbul saymışdır. Təriqət təəssübkeşliyindən
uzaq olan mütəfəkkirin əsərlərindən
şiələr də, sünnilər də bəhrələnmişlər.
Nəsirəddin Tusinin
fəlsəfəyə dair traktatlarında İbn Sinanın
"İşarələr və qeydlər" kitabının şərhinə
həsr olunmuş "Problemlərin
|
